Халықаралық еңбек мамандануы

2024 Автор: Howard Calhoun | [email protected]. Соңғы өзгертілген: 2023-12-17 10:33

Әлемдік экономика әр елдің үйлесімді дамуын талап етеді. Бұл әрбір адамның амандығы мен әл-ауқатының кілті. Тарихи түрде әртүрлі аумақтар белгілі бір өнім түрлерін шығарған. Бұл олардың артық өндірісін басқа елдер өндіретін тапшы тауарларға айырбастауға мүмкіндік береді. Планетада ресурстар осылай теңестіріледі.

Еңбектің халықаралық мамандануы – белгілі бір салаларда жекелеген технологиялық процестердің, қосалқы салалардың және салалардың дифференциациялануы және бөлінуі байқалатын әлемдік экономикалардың даму формасы.

Жалпы түсінік

Халықаралық еңбек бөлінісі – бұл дүниежүзілік қоғамдастық сұранысына ие қызметтердің, тауарлардың, технологиялардың жекелеген түрлерін жасауға жеке мемлекеттердің мамандануы.

Елдер арасындағы сауда қатынастарын дамыту барысында бұл процестің формаларының үш логикалық түрі дамыды. Оларға жалпы, жеке және жеке еңбек бөлінісі жатады. Бірінші жағдайда салалық мамандандыру орын алады. Ол өндірістік учаскелер мен жүзеге асырыладыелдің экономикалық секторлары.

Жеке еңбек бөлінісі дайын өнімнің немесе қызметтің жекелеген түрлеріне маманданудың дамуымен жүреді. Ұсынылған процестің бірлік формасы жеке бөлшектердің, бөлшектердің немесе жинақтардың басым өндірісі болып табылады. Бұл дамудың ең перспективалы бағыттарының бірі болып саналады.

Халықаралық еңбек бөлінісінің жүйесіне қатысушы мемлекеттер өздерінің қажеттіліктерін материалдық және материалдық емес игіліктермен жабу үшін үлкен экономикалық пайда ала алады.

Тарихи даму

Бастапқыда халықаралық деңгейдегі мамандандыру таза салааралық болды. Бұл кезде айырбас бір негізгі сала (өнеркәсіп) мен екінші сала (ауыл шаруашылығы) арасында жүрді. Бұл процесс ХІХ ғасырдың 70-80 жылдарына тән болды.

Осыны біле отырып, бүгінгі күні еңбек бөлінісі мен мамандандыру қалай пайда болғанын түсіндіруге тырысыңыз. Тарихи процестерге тереңірек үңілсеңіз, бұл қиын емес. Бірте-бірте мамандандырудың ауысуы салаішілік айырбас бағытында жүзеге асты. 1930 жылдары үлкен өзгеріс болды. Осы уақытта алмасу бір маңызды сала (мысалы, машина жасау) мен басқа (мысалы, химия өндірісі) арасында жүзеге аса бастады.

1970-1980 жылдары салаішілік мамандандыру басымдыққа ие болды. Ғылыми-техникалық прогресс сауданың ерекшеліктерін анықтады. Технологиялық жәнетүйіннің мамандануы. Нарықтық экономикасы бар дамыған елдерде мұндай өнімдер экспорттың кемінде 40%-ын құрайды.

Даму көрсеткіштері

Еңбектің халықаралық мамандануы бірнеше негізгі көрсеткіштермен анықталады. Олардың ең көп тарағаны – халықаралық еңбек бөлінісінің даму коэффициенті. Ол елдің әлемдік саудадағы салмағын көрсетеді, ол барлық елдердің ұлттық табысындағы бір мемлекеттің үлесімен салыстырылады. Егер индикатор 1-ден асса, бұл елдің әлемдік айырбас процестеріне жоғары (орташа мәнмен салыстырмалы) қатысуын көрсетеді.

Өндірістің халықаралық мамандануының қатысуын бағалау үшін көрсеткіштердің тұтас жүйесі қолданылады. Оларға өнеркәсіп өндірісінің салыстырмалы мамандану коэффициенті жатады. Ол әрбір өнімнің сыртқы саудадағы үлесін салыстыру арқылы алынады.

Сонымен қатар ұсынылған көрсеткіштерге құрамдас бөліктер мен бөлшектердің халықаралық айналымындағы елдің үлесінің коэффициенті кіреді. Одан кейін экспорттық квота және импорттық және экспорттық тауарлардың ауқымы (ассортименті) есептеледі.

Елдерді топтарға бөлу

20 ғасырдың бірінші жартысынан бастап еңбек бөлінісі мен қызметтің мамандануы әрбір мемлекеттің мәртебесіне қалай әсер еткенін байқауға болады. Нәтижесінде барлық елдер 3 жеке топқа бөлінді. Олардың біріншісіне өңдеуші өнеркәсіптің көмегімен өнім өндіруге маманданған елдер кірді. Екінші топқа мемлекеттер, негізгілері кірдіэкспортының бір бөлігін өндіруші өнеркәсіп құрады. Сонымен бірге ауыл шаруашылығы өнімдерін өсіруге маманданған елдер тобы пайда болды.

Қазір төртінші топ көзге түседі. Оған осы үш топтың барлығының өнімімен әлемдік нарықты қамтамасыз ететін елдер кіреді. Бұл АҚШ, Англия, Франция, Канада және т.б. сияқты дамыған елдер.

Топтар бойынша елдердің мамандануы

Орнатылған байланыстардың арқасында әлемдік нарықта белгілі экспорттық бағыты бар бірқатар елдер көзге түседі. Олардың еңбек бөлінісі, өндірістің мамандануы бұл мемлекеттерге жоғары технологиялық жабдықтарды, станоктарды, машиналарды, тұрмыстық техникаларды және химиялық құрамдастарды жеткізуге мүмкіндік берді. Мысалы, ұшақтарды АҚШ, Франция, Германия, Италия шығарады және сатады, ал жоғары санатты автомобильдерді Жапония, Швеция, Германия, АҚШ, т.б. шығарады және сатады.

Екінші топқа территориясында пайдалы қазбаларды қуатты игеру жүргізіліп жатқан мемлекеттер жатады. Бұл елдер мұндай шикізатты ең аз өңдейді. Бұған Африканың, Таяу Шығыстың және т.б. мұнай өндіретін аймақтар кіреді. Әртүрлі пайдалы қазбаларды (көмір, руда, алтын, т.б.) Швеция, Канада, Австралия сатады.

Әлемдік нарыққа таза ауылшаруашылық өнімдерін сататын елдердің үшінші тобына Азия, Латын Америкасы және Африка елдері кіреді. Дәл осындай өнімді әлемдік нарыққа Канада, Батыс елдері сияқты дамыған елдер шығара аладыЕуропа, Австралия және т.б.

Мамандық тапсырмасы

Халықаралық мамандандыру тұрақты дамуды қамтамасыз ете алады. Әр елдің өнімділігі әртүрлі өнімдерді өндірудің мүмкін болатын салаларында ресурстардың шоғырлануы есебінен артуы мүмкін. Бұл ретте мемлекет маманданған жоғары сапалы тауарларға қол жеткізуге болады.

Мұндай процестер экономиканың біртұтас мономәдениетінің пайда болуына жол бермейді. Әрбір ел өзінің нақты шаруашылық кешенін, қызмет бағытын жасайды. Алайда оң нәтиже тек экономикалық дамыған елдерде ғана мүмкін. Дамып келе жатқан ұлттық экономикалар, керісінше, мұндай жағдайларда тар мамандандыруға, біркелкі қызмет бағытына тайып барады.

Осыған байланысты халықаралық мамандандыру дамушы елдерді әртараптандырылған экономикалық құрылым құруға ынталандыруы керек. Бұл елдердің басшылығы салалардың оңтайлы арақатынасын таңдауы керек. Бұл параметрлерді іске асыру қиын болғанымен.

Пішімдеу факторлары

Еңбекті мамандандыру түсінігі бірқатар факторлардың қатысуымен қалыптасады. Оған ең алдымен іске қосу үшін қолда бар және жобаланатын өндірістік қуаттар, еңбек ресурстарының саны мен сапасы, оларды игеру әсер етеді.

Мамандандырудың дамуына әсер ететін екінші фактор – ұлттық табыс деңгейі. Ол сондай-ақ жинақтау және процестерін қамтидымемлекет экономикасындағы тұтыну.

Климаттық жағдайлар, топырақ, минералдар келесі фактор болып саналады. Қалыптасқан экономикалық байланыстар мен олардың ықтимал дамуы ескеріледі. Белгілі бір мемлекетте неғұрлым қолайлы факторлар анықталса, оның халықаралық деңгейде мамандандыру мен еңбек бөлінісіне қатысуы соғұрлым теңгерімді болады.

Заманауи жаһандық мамандандыру

Еңбектің заманауи жаһандық мамандануы халықаралық қауымдастықтың өнеркәсіптік және ауылшаруашылық қызметіндегі көптеген өзгерістердің нәтижесі болды. Соңғы бірнеше онжылдықта әлемдік өндірісті шешіп жатқан негізгі мәселелер пайданы көбейтуге, шығындарды азайтуға және арзан жұмыс күшін табуға ұмтылу болды.

Осы факторлардың барлығы жоғары технологиялық өндіріс циклдері бар өндірістердің құрылуына әкелді. Олар әлемдік нарықта тұтынушыға бәсекеге қабілетті, сапалы өнім ұсынады. Бұл салалар жаһандық мамандандырудың негізгі тасымалдаушылары болып саналады.

Әр штат жаңа тауарлар мен қызметтерді жасаудағы өзінің бағыттарымен танымал.

Әлем елдерінің мамандануы

Еңбектің заманауи мамандануы соңғы бірнеше жылда анықталды. Бұл әлемдік нарықта әртүрлі жоғары технологиялық жабдықтардың, тауарлар мен қызметтердің бірқатар негізгі жеткізушілерін ерекше атап өтті.

Бүгінгі таңда жеңіл және жүк көліктерінің негізгі жеткізушілері АҚШ-та General Motors, Chrysler, Германияда - Volkswagen, Opel, Францияда - Renault, Peugeot, Англияда - Rolls-Royce және т.б. болып саналады.

Жапония көш бастадыәлемдік деңгейдегі машина жасау саласындағы позициялар. Ол Mitsubishi, Toyota сияқты брендтермен танымал. Бұл елдердің барлығы дерлік электронды жабдықтарды сату бойынша көшбасшылар болып табылады. Бұл трансұлттық компаниялардың әлемдік өндіріс құрылымына ықпалының жоғары екендігін айғақтайды. Еңбектің мамандануы да оларға бағынады.