Жалпы өндірістік діріл: классификациясы, түрлері және оның өзара әрекеттесуі

2024 Автор: Howard Calhoun | [email protected]. Соңғы өзгертілген: 2023-12-17 10:33

Өндірістік діріл адам денсаулығына да, құрылыс құрылымдарына, технологиялық жабдықтарға да қауіп төндіреді. Механикалық тербелістердің әсерінен станоктардың тозуы жылдамдайды, оларды жөндеу арасындағы уақыт кезеңі қысқарады, бақылау-өлшеу құралдары мен бақылау құралдарының дәлдігі төмендейді. Қатты іргетас арқылы таралатын діріл басқа, өндірістік емес үй-жайларға және техникалық қызмет көрсететін персоналға да әсер етеді. Зиянды ауытқуларды бағалау еңбек жағдайларын санитарлық-гигиеналық бағалау жүйесіне кіреді.

Жалпы түсінік

Өндірістік діріл жұмыс машиналарының механикалық тербелісі, сұйықтықтардың қозғалысы және басқа теңгерімсіз әсерлер нәтижесінде пайда болады. Діріл деңгейінің жоғарылауы адам денсаулығына кері әсерін тигізеді, оның өнімділігін төмендетеді, ал ұзақ әсер ету кәсіптік ауруларды тудырады. Сондықтан санитариядағы механикалық дірілмен күресу мәселелері ерекше маңызға ие.

Діріл адамға жабдықпен немесе құралдармен жанасу арқылы тікелей берілуі мүмкін,және жанама – өндірістік үй-жайлардың элементтері арқылы. Бұл қолайсыз факторды және оның шекті рұқсат етілген мәндерін бақылауға қойылатын талаптар бірқатар нормативтік құжаттарда (SN 2.2.4-2.1.8.566-96, SP 1102-73, ГОСТ 12.1.012-2004, SanPiN 2.2. 4.3359-16 және т.б.).

Көрулер

Өнеркәсіптік діріл классификациясы бірнеше критерийлер бойынша жүргізіледі:

1. Локализация бойынша:

• Жалпы. Мұндай діріл жүйке, тірек-қимыл аппараты, жүрек-тамыр жүйесі, асқазан-ішек жолдары (асқазанның немесе төменгі эпигастрий аймағындағы ауырсыну) әсер етеді. Ұзақ уақыт әсер еткенде діріл ауруы пайда болуы мүмкін - емделмейтін патология.
• Жергілікті (жергілікті), дірілдеу үстінде жатқанда адамның аяқ-қолдарына беріледі.

2. Шығу орны бойынша:

• Жергілікті ауытқулар үшін: қолмен жұмыс істейтін немесе қуатсыз құралдардан.
• Жалпы діріл үшін: I, II және III санат (төменде сипатталған).

3. Кеңістіктегі бағыт: X, Y, Z-тербелістер. Ең қауіптілері дененің осіне қарай бағытталғандары.

4. Спектр:

• Тар жолақ (басқарылатын октаваның үштен бірінің тербеліс деңгейі бірдей ендегі көрші бөлімдермен салыстырғанда 15 дБ жоғары).
• Кең жолақты (олардың спектрі 1 октавадан астам үздіксіз).

5. Жиілік:

• Төмен жиілік (жалпы және жергілікті тербелістерге сәйкес <4 және <16 Гц).
• Орта жиілік(<16 және <63 Гц); o жоғары жиілік (тиісінше <63 және <1000 Гц).

6. Ұзақтығы бойынша:

• Тұрақты.
• Мерзімді (ауытқып тұратын, үзіліссіз, импульсивті).

Жалпы өндірістік діріл түрлері

Жалпы тербеліс көздері бойынша 3 түрге бөлінеді:

1. Көлік (тракторлар, шахта көлігі, комбайндар, жүк көліктері, қар тазалағыштар сияқты машиналар оларға ең сезімтал);
2. Көлік-технологиялық (өндірістік үй-жайлардың бетімен қозғалу кезінде пайда болатын – экскаваторлар, крандар, пешке шихтаны тиеуге арналған еден құю машиналары, темір жол құрылысы мен жөндеуге арналған жылжымалы құрам, бетон төсеушілер және басқа да жабдықтар).
3. Технологиялық, стационарлық жабдықтан (машиналар, престер, сорғылар, желдеткіштер, бұрғылау, химиялық және мұнай-химия қондырғылары және т.б.) туындайтын.

Мүмкіндіктер

Өнеркәсіптік дірілдің әртүрлі түрлерін сипаттайтын негізгі көрсеткіштер мыналар:

• Дөңгелек жиілік (секундтағы тербелістер саны). Тербелістерді өлшеу кезінде тербеліс спектрі жиілік диапазондарына бөлінеді, олардың әрқайсысы үшін қарқындылық бағаланады. Ол үшін номиналды өткізу жолағы бір октаваға тең октавалық сүзгілер қолданылады.
• Діріл қозғалысының амплитудасы (максималды ауытқу).
• Діріл жылдамдығы мен үдеуінің ең жоғары немесе орташа квадраттық мәні.

Дереккөздер

Жалпы тербелістердің түріне сәйкес дірілдің өндірістік көздеріне мыналар жатады:

• тар жолақты - құрылыс машиналары, трамвайлар, тракторлар, комбайндар, трамвайлар, теміржол вагондары және локомотивтер;
• полигармониялық (периодтық заңға сәйкес өзгеретін) - металл және ағаш өңдеу станоктары, іштен жанатын қозғалтқыштар, гидравликалық турбиналар мен генераторлар, компрессорлар, тоқыма машиналары, виброконвейерлер;
• кездейсоқ және полигармониялық – бұрғылау станоктары, крандар, балғалар және тас бұрғылары, жер және көмір өндіру машиналары.

Жергілікті діріл келесідей құралдармен жасалады:

• айналмалы (жонғыштар мен жылтыратқыштар, шынжырлы аралар);
• айналмалы соққы кілттері;
• соқпалы (балғалар, тойтармалар);
• соққылы айналмалы (тау-кен механикаландырылған аспаптар, тескіштер);
• басу (минутына 500-ден астам соққысы бар қайшы).

Металл ұсақтағыштар, тойтарғыштар, кескіштер, тегістеуіштер және басқа жұмысшылар бұл дірілге ұшырайды.

Себептер

Дірілдің себебі теңдестірілмеген күш әсерлері – кері немесе айналмалы; тісті доңғалақтардағы, домалау подшипниктеріндегі, қозғалтқыш пен компрессорлық клапандардағы, иінді механизмдердегі соққылардың өзара әрекеттесуі. Механикалық тербеліс робот қондырғылары мен желілерде де болуы мүмкін.

Дизайн және технология факторлары ретінде,діріл тудыратын өндірістік үй-жайлар, мыналарды ажыратуға болады:

• негіздер мен жабдықтар іргетасының дұрыс орналаспауы;
• құрылымдардың шамадан тыс қаттылығы (жұмыс алаңдарын, отырғыштарды, басқару элементтерін және басқа элементтерді бекіту);
• жабдықтың дизайн ерекшеліктері;
• компоненттерді дайындаудағы технологиялық қателер (айналмалы маховиктердің, біліктердің теңгерімсіздігі, бөлшектерді дайындаудағы қателер);
• сайтта жабдықтың нашар орнатылуы;
• жұмыс кезінде жүктеме немесе жылдамдықтың артуы;
• Жабдыққа уақытылы жоспарлы профилактикалық қызмет көрсету.

Адам ағзасына әсері

Өндірістік дірілдің адам денсаулығына әсері күрделі:

• сүйек және буын аурулары – омыртқаның дистрофиялық зақымдануы (остеохондроз, спондилоз), сүйек тығыздығының төмендеуі (остеопороз);
• жасушалық және гуморальды иммунитеттің нашарлауы;
• жүрек-қантамыр аурулары (ангиоспазм - қан тамырларының тарылуы, қан айналымы мен тіндердің қоректенуінің бұзылуы, веноздық тоқыраудың дамуы);
• тіндердің микротравматизациясы;
• антиоксидантты қорғаныс ферменттерінің белсенділігінің төмендеуі;
• невропатия.

Ұзақ уақытқа созылған жергілікті дірілде саусақтардың ұюы сезіледі, буын аурулары және аяқ-қолдардың невроздары дамиды. Жалпы діріл вестибулярлық аппаратқа, асқазан-ішек жолдарына, мүшелерге де әсер етедісезім мүшелері (көру және есту қабілетінің төмендеуі) және басқа жүйелер. Ең зиянды тербелістерге жиілігі 3-30 Гц диапазонында болатын тербеліс жатады, өйткені олардың мәндері адам мүшелерінің табиғи тербелістеріне жақын (резонанс құбылысы бар). Жиілігі 6-9 Гц болатын тербеліс ішкі ағзалардың жарылуына әкелуі мүмкін.

Механикалық тербеліс әсерінің ауырлығы келесі факторларға байланысты:

• спектрлік құрамы;
• бағыт;
• әсер сайты;
• ұзақтығы.

Дірілдеу ауруы

Өндірістік дірілдің жүйелі әсері вибрация ауруының пайда болуына ықпал етеді. Оны тек ерте кезеңде емдеуге болады. Кейіннен ішкі ағзаларда қайтымсыз өзгерістер орын алса, одан құтылу мүмкін емес.

Субъективті белгілер ретінде бұл патология келесі белгілер түрінде көрінеді:

• бас айналу, бас ауруы, көзге «шыбындардың» жыпылықтауы;
• қолдардағы қатты ауырсыну, түнде күшейеді;
• саусақтардың ұюы, қалтырауы, ағаруы, ісінуі; оларда жану, қышу;
• жаман түс;
• өзіңді нашар сезіну;
• өнімділіктің төмендеуі.

Басқа белгілер де тән:

• гипотензия;
• жеткіліксіз қанмен қамтамасыз етілуден туындаған көп мүшелік жеткіліксіздік (декомпенсация сатысында);
• жүрек соғу жиілігінің төмендеуі;
• зат алмасу бұзылыстары (гипотиреоз және басқа патологиялар);
• төмендетусезімталдық;
• ангиодистония;
• тірек-қимыл аппаратының патологиялары (миофиброз, артроз) және басқалар.

Рейтинг

Өндірістік дірілді нормалау жұмысшылар мен қызметкерлерде діріл ауруының пайда болу мүмкіндігін болдырмау үшін жүргізіледі. Бақыланатын параметрлер ГОСТ 12.1.012-90 бойынша реттеледі, онда негізгі көрсеткіштердің шектеу мәндері бар кестелер бар.

Жалпы және жергілікті типтегі өндірістік тербелістің санитарлық нормалары тербеліс жиілігінің геометриялық орташа мәндеріне байланысты нормаланады. Діріл ауруының пайда болуы мүмкін қауіптіліктің бірнеше кластары бар. Біріншісі ең төменгі деңгейге (оңтайлы жұмыс жағдайлары) сәйкес келеді, бұл кезде жалпы және жергілікті дірілмен байланыс жоқ.

Механикалық тербелістердің жағымсыз салдарын болдырмауға арналған санитарлық-гигиеналық шараларға жұмыс орындарын аттестациялау, алдын ала және ағымдағы санитарлық қадағалау, жеке қорғану құралдарын (дірілді басатын қолғап, аяқ киім) пайдалануды бақылау жатады.

Әдістер

Өндірістік дірілді бағалаудың бірнеше әдістері бар:

• жиілік - діріл спектрі өлшенеді (діріл жылдамдығы мен үдеуінің орташа квадраттық мәндері толық жиілік диапазонында немесе диапазонның 1/3 бөлігінде есептеледі);
• жиілік бойынша жалпы (интегралдық) бағалау (діріл жылдамдығы мен үдеуінің немесе олардың логарифмдік көрсеткіштерінің түзетілген мәні);

интеграл, эквивалентті мән бойынша діріл әсерінің ұзақтығын ескере отырып

Салмақ факторлары CH 2.2.4/2.1.8.566-96 ұсыныстарына сәйкес таңдалады.

Құралдар

Жұмыс жағдайында механикалық тербелістерді өлшеу келесі аспаптарды қолдану арқылы жүзеге асырылады:

• виброметрлер (IShV-1, Assistant, VShV-003, Brüel & Kjær үлгілері және т.б.);
• салмақ және өткізу жолағы сүзгілері;
• діріл сенсорлары (DN сериялары Vibropribor, Brüel & Kjær және т.б. шығарған);
• дыбыс деңгейі өлшегіштері (жалпы жиілік диапазонындағы баламалы деңгейлерді анықтау үшін);
• деңгейдегі рекордерлер;
• жиілік талдауын жүргізу үшін тербелістерді жазуға арналған магнитографтар, эквивалентті деңгейді есептеңіз.

Өлшеу нүктелері адам денесімен жанасатын беттерде таңдалады. Егер жұмыс орны тұрақты болмаса, онда бақылау максималды тербеліспен кем дегенде 3 нүктеде жүзеге асырылады. Жалпы дірілді өлшеу үшін сезімталдығы жоғары аспаптар таңдалады. Діріл сенсорлары өзара перпендикуляр үш жазықтықта орнатылған.